ХАРХОРУМ - ЭЗЭНТ ГҮРНИЙ ЗҮРХ
Хархорум — XIII зуунд Монголын Их Эзэнт гүрний нийслэл болж байсан, түүхэн чухал ач холбогдол бүхий хот билээ. Тус хотыг Чингис хаан 1220 онд байгуулж, түүний дараа Өгэдэй хааны үед (1229–1241) Монголын төрийн төв болсон юм. Хархорум нь зөвхөн Монгол гүрний төв байсан төдийгүй Евразийг хамарсан худалдаа, соёлын огтлолцлын цэг байв.
Хархорумын байршил
Хархорум хот нь өнөөгийн Архангай аймгийн Хархорин сумын нутаг, Орхоны хөндийд байрлаж байжээ. Энэ газар нь түүхийн олон үеийн туршид (Хүннү, Түрэг, Уйгур зэрэг) төрийн төв байрлаж байсан түүхэн голомт тул Чингис хаан уг газрыг онцлон сонгожээ.
Өгэдэй хаан Хархорумыг жинхэнэ хот хэлбэрт оруулсан гэж түүхчид үздэг. Тэрээр чулуун хэрэм бариулж, засгийн газрын ордон, шашны сүм хийд, гадаадын худалдаачдын дүүрэг байгуулав. Марко Поло, Вильгельм Рубрук зэрэг Европын жуулчид, элч нар энэ хотыг өндөр соёлтой, олон үндэстэн, шашин эвтэй оршин тогтнодог хэмээн тэмдэглэсэн нь Хархорумын хосгүй онцлогийг гэрчилнэ.
Сонирхолтой баримтууд
Шашин соёлын төв: Хархорумд буддын, христийн, лалын болон шаман шашны сүм хийд зэрэгцэн оршиж байсан нь шашны эрх чөлөө, олон ургалч үзлийг илтгэнэ.
Хархорум хотын мөнгөн мод: XIII зууны Монголын эзэнт гүрний нийслэлд оршин байсан хамгийн гайхамшигтай урлаг, инженерчлэлийн бүтээлийн нэг юм. Энэ байгууламж нь Монголын төрийн сүр хүч, ёслол хүндэтгэлийн соёл, мөн тухайн үеийн техник, урлалын өндөр төвшинг харуулдаг хосгүй дурсгал билээ.
Дэлхийн худалдаа наймаа: Хархорум нь Торгоны замын уулзвар дээр байрлаж байсан тул Хятад, Перс, Орос, Европын худалдаачид энд чөлөөтэй ирж, арилжаа наймаа хийдэг байжээ.
Бичиг соёлын төв: Өгэдэй хаан цаасан мөнгө хэрэглээнд оруулж, төрийн албан бичиг хөтлөх хятад, согд, араб, уйгур бичиг үсэг хэрэглэж байсан нь бичиг соёлын өндөр төвшинд хүрсэн байсныг харуулдаг.
Маргааш
Чингис хаан өөрийн эзэнт гүрний төвийг стратегийн онцгой газар Орхон голын хөндийд сонгосон нь учиртай. Өнөөдөр найман зууны дараа Монгол Улс дахин Хархорумыг сэргээн байгуулахаар зорьж байна. Гэхдээ энэ удаа өнгөрснөө дуурайх бус ирээдүйн Монголын ухаалаг хотыг бүтээх зорилготой.
Түүхийн өлгий нутагт шинжлэх ухаан, дижитал хөгжил, байгаль орчны зохистой хослол бүхий шинэ Хархорум сүндэрлэнэ. Шинэ Хархорум хот бол Монголчуудын соёл, дэвшил, үндэстний сэргэн мандалтын төв цэг болох юм.
